LAAT GOTISCHE KIST MET VIER BRIEFPANELEN
ca. 1500-1550

Materiaal en constructie
Deze laat gotische kist heeft een hybride constructie: hoofdzakelijk een ‘planken kist’ met forse hoekstijlen, en net als de ‘Stollentruhe’ gebouwd uit zware gekloofde en gezaagde eikenhouten planken.
Maar het front is anders, en volgt de raamwerk constructie van de panelen kisten. Hybride meubelen uit de vroege 16e eeuw zijn zeldzaam en zitten vol spanning.
De meeste Nederlandse panelen kisten hebben een volledige raamwerk bouw, waarbij behalve de voorkant, ook de deksel, de zijkanten en de achterkant, panelen in een een raamwerk hebben. De Franse en Engelse panelen kisten wijken wat de deksel betreft daarvan af en hebben meestal een deksel van planken.

Zoals bij veel 15e- en 16e- eeuwse meubelen is hier dosse en kwartiers gezaagd eiken door elkaar gebruikt.

De 50 cm brede planken van de naar binnen hellende zijkanten zijn net als de achterkant met een groef in de staande hoekstijlen (poten) bevestigd. Ook de twee bodemplanken zijn op deze manier verbonden met de zijkanten en de achterkant, en daarna in de onderste frontregel met rechthoekige toognagels vastgezet.
De bodem wordt in het midden door een smalle dwarsregel (‘brug’) ondersteund.
De op drie scharnieren draaiende deksel is samengesteld uit een 52cm brede plank, in dikte verlopend, van 2.7 cm naar 2.3 cm, en een ca. 10 cm breed deel aan de achterzijde, bijeengehouden door klampen met vierkante toognagels. Aan de middelste van de drie ijzeren scharnier-banden zit een haspel, die valt in het slot van de met bloemmotieven versierde slotplaat.

Versieringen van smeedijzer
IJzeren banden versterken en versieren deze kist, een overblijfsel van de 14e- en 15e-eeuwse planken kisten. Ze zijn horizontaal en verticaal aangebracht, dwars op de draad van het hout, maar ook op het front met de briefpanelen, en vastgezet met gesmede spijkers. De ijzeren banden lopen uit in gestileerde lelievormige contouren waarvan de bladeren opzij buigen (fleur de lis).
Ook de rand van de deksel was oorspronkelijk beslagen met een ijzeren band, daarvan getuigen de bol gesmede sierspijkers.
Vanaf het front loopt de ijzeren band met leliemotief, onder de kist door, over de regel die de bodem ondersteund, naar de achterkant omhoog.

Briefpanelen in het front
Het briefpaneel is een laat gotische versieringsmotief dat in de 15e eeuw binnen de meubelkunst is ontstaan. Het is bij uitzondering niet direct geïnspireerd door de gotische steenarchitectuur, die bijna alle toegepaste kunst als voorbeeld diende. Dat is goed te zien aan de 15e- en 16e- eeuwse meubelpanelen met uitbundig versierde gotische spitsboogvensters die aan de ramen van kathedralen doen denken. Het briefpaneel is juist vrij ingetogen en typerend voor de laat middeleeuwse meubelkunst. Door de herhaling van het thema in eindeloze variaties ontstaat een intrigerend spel van licht en schaduw.
Over de oorsprong van dit sterk ritmische patroon, waarbij hetzelfde motief op elk paneel herhaald wordt, bestaat nog altijd wat discussie. De vroegste panelen, rond 1480, doen aan vlinders of een opengeslagen boek denken, mogelijk geïnspireerd door panelen die waren beplakt met beschilderd perkament dat door ouderdom omkrulde. Een andere bron kan geplooide stof zijn geweest, een veel voorkomend thema in de laat middeleeuwse schilder- en beeldhouwkunst.
Misschien kijken we naar hangende plooival in hout gestoken.

De kleur
Kleine voorwerpen kunnen binnen in de kist in het rechthoekige houten vakje met klepje bewaard worden. De kist staat nog hoog op zijn poten, heeft geen restauraties en een honingkleur die afwisselend is verschoten als kerkeiken.

Provenance:
Particuliere collectie Nederland

Literatuur:   

• Baumeier, Stefan, Beschlagene Kisten; Die ältesten Truhen Westfalens, Essen, 2012.
• Victor Chinnery, Oak furniture, The British Tradition, Woodbridge, 1979.
• Stülpnagel, Karl Heinrich von, Die gotischen Truhen der Lüneburger Heideklöster, Cloppenburg, 2000.
• Windisch-Graetz, Franz, Möbel Europas, Band I, Von der Romanik zur Spätgotik, München, 1982.
• Jaqueline Boccador, Le Mobilier Français du Moyes Age A La Renaissance, Saint-Just-en-Chaussée,1988.
• Christopher G Pickvance, The Antiquaries Journal, page 1 of 37,The Society of Antiquaries of London, the Canterbury group of arcaded gothic early medieval chests, London, 2018.